درست در روزهای اوج برخی خبرهای مهم در خصوص موضوع هسته ای ایران از جمله نامه دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا به ایران و پیشنهاد مذاکره درباره مسئله هسته ای، تلاش ها و علاقمندی روسیه برای میانجی گری با هدف هموار کردن مسیر مذاکرات برای حل مسئله هسته ای ایران، سخنان مهم رهبر انقلاب اسلامی ایران درباره موضوع مذاکرات، ادامه روند گفت و گوهای ایران و سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان، نگرانی های کشورهای خاورمیانه از تبعات احتمالی و خطرناک حل نشدن این مسئله و … ، اکنون همه چشم ها به پکن دوخته شده تا ببینند آیا “مارس تاریخی پکن” که در سال ۲۰۲۳ توانست گره از مشکلات پیچیده ایران و عربستان باز کند، برای گره گشایی از برجام هم موثر خواهد بود؟

وزارت امور خارجه چین ظهر چهارشنبه ۱۲ دسامبر خبر مهمی را مبنی بر نشست سه جانبه معاونان وزیران امور خارجه سه کشور چین، ایران و روسیه در روز ۱۴ مارس به میزبانی پکن اعلام وهدف از برگزاری این نشست را رایزنی برای یافتن راه حل مسئله ای ایران از طریق گفت و گو و روش های دیپلماتیک عنوان کرد؛ نشستی که تنها با اختلاف ۴ روز از دومین سالروز توافق تاریخی ایران و عربستان در “نشست ۱۰ مارس ۲۰۲۳ پکن” برای از سرگیری روابط دیپلماتیک دو کشور برگزار خواهد شد.

بر اساس اعلام وزارت خارجه چین، قرار است روز جمعه ۱۴ مارس، کاظم غریب آباد معاون وزیر امور خارجه ایران و نیز سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه در نشست مشترک با ما جائو شو معاون وزیر خارجه چین، رایزنی های را با هدف بررسی راه حل های دیپلماتیک مسئله هسته ای ایران و نیز برخی دیگر موضوع های مورد علاقه سه کشور انجام دهند؛ خبری که به لحاظ اهمیت فوق العاده آن، به سرعت بازتابی جهانی پیدا کرد.

روز گذشته(۱۲ مارس) انور قرقاش مشاور دیپلماتیک رئیس کشور امارات متحده عربی به ایران سفر کرد و رسما نامه دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا خطاب به رهبر ایران با پیشنهاد مذاکره درباره مسئله هسته ای را تحویل مقامات عالی ایران داد. حالا کاظم غریب آبادی معاون وزیر امور خارجه ایارن با کوله باری پر از پیشنهادهای دریافت شده از سوی ایران برای مذاکره یا میانجی گری، دستاوردهای حاصل شده از روند گفت و گوها با ایران و البته بعد از بررسی نامه ترامپ به عالی ترین مقامات ایران، عازم پکن خواهد شد تا در نشست مشترک چین ، ایران و روسیه برای کمک روند حل مسئله هسته ای شرکت کند.

دیپلماسی فعال و اثرگذاری چین در بسیاری از تحولات و رویدادهای بین المللی که بر محوریت کمک به صلح و ثبات جهانی با استفاده از ابزار گفت و گو و راه حل های سیاسی استوار است، در ماه “مارس ۲۰۲۳ ” با ابتکار بزرگ باز کردن گره کوه روابط ایران و عربستان با استفاده از ابزار گفت و گو و چانه زنی، ثابت کرد این توانمندی را دارد که نسخه های مفید و سازنده برای تنش های سخت منطقه ای ارائه دهد.

در روز ۱۰ مارس ۲۰۲۳ (۱۹ اسفند ۱۴۰۱ شمسی) بود که علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و مساعد بن محمد العیدان وزیر مشاور و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی با حضور در پکن و با میانجی گری دستگاه دیپلماسی چین، به توافق نهایی برای شکستن بن بست هفت ساله در روابط و از سرگیری مناسبات دوستانه دست یافتند؛ توافقی که کشورهای دیگری هم برای میانجی گری آن تلاش کرده بودند اما نهایتا گره آن به دست چینی های باز شد.

حالا هم ماه مارس است و تقریبا در دومین سالروز از توافق تاریخی ایران و عربستان، این بار قرار است مسئله هسته ای ایران روز میز دیپلماسی چین باز شود. با توجه به اینکه ایران روابط رسمی با آمریکا ندارد و اخیرا هم اعلام کرده است که با وجود نامه دونالد ترامپ، تن به مذاکره مشروط و بدون نتیجه با آمریکا نخواهد داد، از این رو در نشست هسته ای قریب الوقوع در پکن، نماینده ای از آمریکا حضور نخواهد یافت بلکه این نشست با حضور سرکئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه به عنوان کشور هم پیمان ایران و چین انجام خواهد شد.

با توجه به بی اعتمادی عمیق حاکمیت ، دولتمردان و بسیاری از افکار عمومی ایران به غرب به ویژه خاطره تلخ خروج یکطرفه دونالد ترامپ در دوره نخست ریاست جمهوری خود از توافق “برنامه جامع اقدام مشترک” معروف به “برجام” و همچنین عمل نکردن طرف های اروپایی این توافق به تعهداتشان، اکنون نگاه های به سمت دیپلماسی شرقی دوخته شده است؛ دیپلماسی که ماه مارس ۲۰۲۳ توانست اثرگذاری مطلوب و سازنده خود را با ایجاد آشتی میان ایران و عربستان، به رخ جهان بکشد.

چین به عنوان یکی از کشورهای گروه ۱+۵ که در مذاکرات منجر به امضای توافق برجام با ایران حضور داشت، همواره برضرورت بازگشت کشورها به مسیر مذاکره و گفت و گوی همراه با احترام و  اعتماد متقابل  به عنوان تنها راه حل مسئله هسته ایران تاکید کرده است و این مسیر را موضع ثابت خود در مورد مسئله هسته ای ایران می داند.

هفته گذشته نیز «لی سونگ» نماینده دائم چین در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سخنان مهمی در نشست فصلی شورای حکام آژانس گفت: «مسئله هسته‌ای ایران در مقطع مهمی قرار دارد. اولویت فعلی افزایش تلاش‌های دیپلماتیک، ارتقای گفت‌وگو و مذاکرات بین همه طرف‌ها و تقویت همکاری‌های پادمانی بین آژانس و ایران است.»

سونگ با اشاره به آمریکا به عنوان کشور تخریب کننده برجام گفت: کشوری که یکجانبه از برجام خارج شد، نمی‌تواند از مسئولیت تاریخی خود فرار کند.

این مقام چینی با اشاره به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که تأیید کننده برجام است، هشدار داد: «فقط کمتر از هشت ماه تا پایان مهلت اجرای این توافق باقی مانده است. این پنجره حیاتی برای حل دیپلماتیک مسئله است. ایران بارها بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده و آمادگی خود را برای ازسرگیری مذاکرات و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ابراز نموده است.»

تحلیل گران بر این باورند که چینی ها که به صبوری، تفکر عمیق و البته بی گدار به آب نزدن معروف هستند، اکنون پس از رصد دقیق تحولات اخیر از جمله رفتارهای آمریکا در قبال مسئله هسته ایران، تلاش های روسیه برای کمک به حل این مسئله و روند جاری مذاکرات ایران و اروپا، وارد میدان شده اند و تلاش خواهند کرد با جمع بندی از تمام این تحولات و اقدامات انجام شده اخیر، نهایت سعی خود را برای به نتیجه رساندن همه تلاش ها و منجر ساختن آن به یک مسیر سازنده منتهی به توافق از طریق گفت و گو انجام دهند.

آیت الله سید علی خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی ایران نیز در بیش ازیک دهه اخیر، ضمن تاکید مکرر بر غیرقابل اعتماد بودن غربی ها، بارها بر ضرورت توجه بیشتر به رویکرد “نگاه به شرق” از سوی نهادهای و مسئولان عالی ایران و تلاش برای بهره بردن از ظرفیت های توانمندی های شرقی تاکید کرده است. ایران نیز در سال های اخیر با عضویت در سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس، امضای سند راهبری همکاری ۲۵ ساله با چین، امضای توافقنامه راهبردی با روسیه و … نشان داده که مسیر خوبی را برای همکاری های متقابل با شرق در پیش گرفته است.

چین با توجه به برخورداری از روابط با دولت ایالات متحده و نیز برخورداری از روابط راهبردی عمیق با جمهوری اسلامی ایران، روابط راهبردی و همسویی مواضع با روسیه به ویژه در خصوص مسئله هسته ایران، برخوداری از منافع مشترک فراوان با بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و خلیج فارس و نیز به دلیل داشتن منافع مشترک و همکاری های تجاری گسترده با اروپایی ها، یکی از کشورهایی است که اهمیت فراوان به احیای توافق هسته ای ایران قائل است و از اهمیت حیاتی تجاری و اقتصادی آن برای خود نیز غافل نیست؛ لذا چین با برخورداری از چنین ویژگی هایی و البته برخوردار بودن از فنون و تاکتیک های دیپلماتیک منحصر بفرد، می تواند از موثرترین بازیگران در روند کمک به حل و فصل مسئله هسته ای ایران باشد.

در چنین شرایطی و نیز با توجه به اینکه ساعت شنی نشان دهنده مهلت اجرای توافق برجام با سرعت در حال خالی شدن است و تنها حدود هفت ، هشت ماه زمان باقی است، این بار شاید بتوان بیش از همیشه برای باز شده گره پیچیده و سخت مسئله هسته ایران، با بکارگیری تکنیک ها و تاکتیک های دیپلماسی چینی امیدوار بود.

شرایط خاورمیانه به ویژه در شرایط کنونی گرفتار پیچیدگی ها و تنش های فراوانی است و بدون تردید ظرفیت و تحمل پذیرش تنش های و گرفتاری های بیشتر را نخواهد داشت. درصورت ادامه رویکرد غیرسازنده ایالت متحده در قبال مسئله هسته ای ایران و تبدیل شدن این مسئله به تنش و بحرانی دیگر در خاورمیانه، ابعاد و تبعات آن بسیار فراتر از رخدادهای غم انگیزی چون جنگ غزه برای منطقه و حتی خارج از منطقه خواهد بود و جلوگیری از بروز هرگونه فاجعه جدید در منطقه خاورمیانه و منطقه استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز، خواسته همه کشوهای منطقه و فرامنطقه ای است.

**  محمدرضا منافی