کتاب «عناصرهنر چین در نگارگری  ایران با بررسی کتاب جامع التواریخ و شاهنامه» توسط انتشارات فیل(大象)  Daxiang (Elephant Publishing House)   در ۲۰۶ صفحه تمام رنگی در چین به چاپ رسیده است. 

انتشارات فیل، Elephant یکی از موسسات انتشاراتی برجسته در چین است که با دانشگاه‌های معتبر چین همکاری می‌کند. این انتشارات از زمان تأسیس (۱۹۸۳) تاکنون بیش از ۳۵۰۰ نوع کتاب، در یک میلیارد نسخه منتشر کرده و بیش از ۳۰۰ نوع کتاب وارد بازارهای بین‌المللی نموده است.

این کتاب خلاصه‌ای از پژوهش‌های پایان‌نامه دکتری نسرین دستان است. وی فارغ‌التحصیل آکادمی مرکزی هنر پکن و عضو هیئت‌علمی پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر و هم‌چنین مدیر گروه هنر شرق در این پژوهشکده می‌باشد.

کتاب عناصر هنر چینی در نگارگری ایران، تحقیقی در مورد نقاشی ایران و تأثیرپذیری آن از شیوه‌های و سبک‌های هنر نقاشی چین بعد از ورود مغولان به ایران، یعنی از آغاز دوره ایلخانان تا آخر دوره تیموریان (اواخر قرن ۱۲ تا اواسط قرن ۱۵) می‌باشد. این پژوهش  با مراجعه و نگاهی به سیر تکامل نقاشی ایران در طول تاریخ  هنری آن و بررسی کتب و نسخه‌های تصویری باقی‌مانده انجام گرفته است.

سرزمین‌های ایران و چین نه تنها  به‌عنوان دو مرکز مهم تولید فرهنگ، هنر و صنعت در جهان ایفاگر نقش اول بوده‌اند، بلکه تأثیرات گسترده‌ای در رشد و توسعه تمدن و فرهنگ‌های دیگر اقوام و ملل پیرامون خود نیز داشته‌اند. از این‌رو در طول تاریخ تعاملات فرهنگی و هنری نزدیک را با هم تجربه نموده‌اند. بدون شک جاده ابریشم به‌عنوان مسیری تاریخی نه تنها در نقل و انتقال کالا و مواد غذایی و تکنولوژی مهم بود بلکه در تبادل فرهنگ، مذهب و به‌خصوص هنر بیم دو تمدن بزرگ ایران و چین  نقش ارزشمندی را ایفا کرد.

با توجه به اهمیت بررسی تمدن‌های کهن و جاده ابریشم و بررسی تأثیرات متقابل فرهنگی هنری بین ایران و چین جای خالی تحقیقات بسیاری در زمینه ارتباطات هنری مشهود است. آمیزش هنرها از جمله نقاشی، موسیقی، حکاکی، ساخت ظروف چینی و سفال و شیشه‌ای و سایر محصولات هنری تأثیر زیادی در فرهنگ دو کشور ایجاد کرده است.

کتاب حاضر این تأثیرات را در دو مرحله مهم تاریخی مورد بررسی قرار داده است. ابتدا تأثیرات قبل از ظهور اسلام در زمان پادشاهی اشکانیان و ساسانیان همزمان با  اواخرسلسله ‌هان و در طول سلسله تانگ در چین  و با پیدایش دین مانوی و اختلات آن با آئین بودایی و مطالعه نمونه ترکیب‌های هنر ایرانی و چینی از جمله دیوارنگاره‌ها و نقاشی‌های متون مانوی باقی‌مانده در  ناحیه تورفان کنونی و دیواره‌نگاری‌های غارهای دوانهوانگ در شمال شرقی چین که یکی ازشاهراه های  مهم اختلات فرهنگ و هنر و ادیان  در مسیر جاده ابریشم است. سپس به تاریخ بعد از ظهور اسلام در ایران و تجارت دریایی و زمینی از طریق راه ابریشم و ورود کالاهایی مانند پارچه‌های ابریشمی، ظروف سفالی و نایع دستی مختلف از چین  همزمان رواج دین اسلام در چین می‌پردازد.

در بخش دیگری از کتاب به حمله مغول و تأثیرات گسترده آن در دو کانون تمدن و فرهنگ و هنر و بررسی این دوره برجسته و با اهمیت از نقطه نظرتحول در تاریخ هنر به‌خصوص  نقاشی و سبک کتب مصور شده آن زمان و  عناصر وام گرفته شده از تأثیرات خارجی به‌ویژه چین و نحوه تأثیرپذیری نقاشی ایرانی  با تحلیل برخی تصاویر موجود از کتاب‌های مصور مهم  می‌پردازد.

ارتباط دربارخانان مغول ایران با خاندان سلسله یوان در چین باعث شد بسیاری از هنرمندان و صنعتگران و پزشکان چینی عازم ایران شدند و در خدمت خانان مغول به کار گرفته شوند.

در این زمان گروهی از نقاشان چینی در امر تهیه نسخ خطی در کنار هنرمندان ایرانی و در کتابخانه کارگاه‌های سلطنتی دربار ایلخانان مغول که (متاثر از نمونه‌های فرهنگستان سلطنتی دوره سونگ چینیان بود)  گرد آمدند و که در انتقال برخی از عوامل هنرهای چینی در نقاشی ایرانی این دوره نقش داشتند. نسخه‌های خطی با روش نقاشی مینیاتور که در ایران دوره اسلامی رایج شد ابتدا همان روش نقاشی مانوی بود که از ایران توسط ایغورها به ترکستان چین رسیده بود و سپس در دوران مغول با تغییراتی از چین به ایران بازگشت و به صورت نقاشی چینی مورد پیروی هنرمندان ایرانی قرارگرفت.. در دوره ایلخانان نسخ مهم مصور شده از جمله جامع التواریخ و/شاهنامه حرکتی تازه در نگارگری ایرانی پدید آورد. در این کتاب نگارگری این عصر و تأثیر روابط دو سویه ایران و چین در نقش مایه‌ها و شیوه نگارگری – بررسی شده است. عواملی چون وجود هنرمندان و صنعتگرانی که از چین به ایران آمده بودند و پیروی نگارگران ایرانی از هنرمندان چینی و تقلید از نقوش و اشکالی که بر ظروف و اشیای تزیینی، بافت و پارچه‌های ابریشمی چینی مشاهده می‌کردند در نگارگری این دوران مؤثر بودند.

در پایان با وجود گستردگی تأثیرات عناصر هنرهای چین بر نقاشی ایرانی عصر مغول، به این نکته پی می‌بریم که هنر نگارگری ایران ضمن در بر داشتن عوامل مختلف هنرهای چینی یک هنر کاملاً مستقل و متفاوت از مکاتب و سبک‌های نقاشی چینی است.

#انجمن دوستی ایران و چین