حامد وفایی در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این سوال که به تازگی  شاهد گفت‌وگوی تلفنی یک ساعته روسای جمهور ایران و چین بوده‌ایم و این گفت‌وگو یک روز بعد از رایزنی تلفنی روسای جمهور آمریکا و چین انجام شد و آیا می‌توان بین این دو گفت‌وگوی تلفنی ارتباطی برقرار کرد، تصریح کرد: گفت‌وگوی تلفنی صورت گرفته بین روسای جمهور ایران و چین، گفت‌وگوی تلفنی مهمی بود ولی باید به این نکته اشاره کرد که بطور معمول مذاکرات تلفنی رهبر چین با مقامات دیگر کشورها از قبل برنامه ریزی می شود و اینگونه نیست که بعد از اینکه رئیس جمهور چین با بایدن صحبت کرد، با رئیس جمهور ایران تماس گرفته و صحبت کند و این گفت‌وگوی تلفنی را تابعی از آن گفت‌وگوی تلفنی بدانیم هر چند که طرح مباحث مشترک بین ایران، چین و آمریکا در چنین مکالماتی دور از ذهن نیست.

وی افزود : فارغ از این که عموما این گفت‌وگوهای تلفنی از قبل تعیین می شوند، نفس اینکه قبل از  آن، روسای جمهور چین و آمریکا نیز با یکدیگر صحبت کرده اند قابل توجه است و این امکان وجود دارد که در گفت‌وگوی تلفنی روسای جمهور ایران و چین به این گفت‌وگوی تلفنی نیز اشاره شده و در مورد آن رایزنی هایی صورت گرفته باشد.

این کارشناس ارشد مسائل چین با اشاره به مطالب مندرج در منابع خبری چینی در مورد گفت‌وگوی روسای جمهور دو کشور اظهار کرد: بنا بر گزارشات منابع چینی یکی از نکاتی که رئیس جمهور چین در صحبت با آقای رئیسی به آن اشاره کردند، بحث شروع دوران جدیدی از تغییر و تحول در نظام بین الملل و فضای بین المللی است که این روزها در گفتمان سیاست خارجی چین بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی افزود: نکته مهم این است که در این گفت‌وگوی تلفنی رئیس جمهور چین با تاکید بر اینکه شرایط کنونی در جهان شرایط ویژه ای است  به روابط راهبردی ایران و چین اشاره و بر آن تاکید می‌کند.

امروز در جهان شاهد تخلیه پتانسیل قدرت از سمت آتلانتیک به جانب پاسیفیک هستیم

وفایی با بیان اینکه ما امروز در جهان شاهد تخلیه پتانسیل قدرت از سمت آتلانتیک به جانب پاسیفیک هستیم، ادامه داد: یک جریان بزرگ از تحولات جهانی به ما نشان می دهد که استراتژی و راهبرد کشورهای مختلف به خصوص همسایگان ایران از جمله ترکیه، عربستان و حتی رژیم صهیونیستی در این تحولات جهانی نگاه به شرق را در دستور کار خود قرار داده اند و این امر خود نشانی از تحولات گسترده در عرصه جهانی است، ضمن اینکه باید توجه داشت وقتی در بستر این تحولات، رهبر چین مناسبات راهبردی و بلندمدت با ایران را مورد تاکید قرار می دهد علاوه بر نمایش حسابی که پکن برای روابط خود با تهران باز کرده، جای تردید باقی نمی گذارد که  در سوی  دیگر ایران نیز برای اینکه روابطش با چین به بار بنشیند و منجر به تامین منافع ملی کشور بشود باید یک نگاه بلندمدت و راهبردی به روابط خود با چین داشته باشد.  

این استاد دانشگاه همچنین با بیان اینکه بر اساس اعلام منابع چینی یکی دیگر از مسائلی که رهبر چین در گفت‌وگوی تلفنی خود با آقای رئیسی مطرح می کنند بحث انتظارات دو ملت از حکومت ها و دولت هایشان در دو حوزه توسعه و امنیت است، اظهار کرد: پس از انقلاب چین و پیروزی حزب کمونیست در این کشور تا یکی دو دهه اخیر «توسعه» اصلی ترین کلیدواژه در برنامه های داخلی و خارجی چین بود و برنامه اصلاحات و درهای باز که مورد تاکید حزب کمونیست چین بود و الان نیز بر آن تاکید می شود، گواهی بر این مدعاست.

وفایی با بیان اینکه پیرو تحولات جهانی در سال های اخیر کلیدواژه «امنیت» در کنار توسعه به مفاهیم بنیادین مورد نظر رهبران چین در برنامه های داخلی و خارجی این کشور افزوده شده است، تصریح کرد: در فضای گفتمانی یادشده پارادایم امنیت از منظر پکن دو ساحت سخت و نرم را در بر می گیرد که اگر حوزه سخت آن را مرتبط با مقولات نظامی، اطلاعاتی و به طور کلی مسایل امنیتی میان کشورها در چارچوب های سنتی بدانیم، دیگر حوزه آن یعنی ساحت نرم عمدتا شامل مباحث جدید متناسب با شرایط نوظهور نظام بین‌الملل خواهد بود که مقولاتی چون امنیت مبادلات مالی، امنیت غذایی، امنیت انرژی و حوزه هایی مشابه با این مسائل که جهان در حال دست و پنجه نرم کردن با آن است، مطرح می شود.

در حوزه مناسبات بلندمدت با چینی ها غیر از بحث توسعه اقتصادی و تجاری باید در ساحت جدید حوزه های امنیتی نیز برنامه داشته باشیم

وی با بیان اینکه امروز مفهوم نرم امنیت در کنار هدف توسعه بیش از هر زمانی مورد توجه چینی ها قرار گرفته، افزود: بنابراین در حوزه مناسبات بلندمدت با چینی ها غیر از بحث توسعه اقتصادی و تجاری باید در ساحت جدید حوزه های امنیتی نیز برنامه داشته باشیم. در این چارچوب امنیت در حوزه نرم مقوله گسترده ای است و باید توجه داشت که با توجه به تعریف فضاهای جدید و نقش آفرینی در قالب سازمان های بین المللی از جمله سازمان شانگهای توسط قدرت هایی چون چین، حضور برنامه دار ایران در این عرصه ها طبعا اهمیت زیادی خواهد داشت.

وفایی با اشاره به آغاز فرآیند عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای اظهار کرد: این موضوع نشان می دهد که کشورهایی چون چین و روسیه علاقه‌مند به استفاده از ظرفیت های ایران در ساحت های نوظهور امنیتی مورد اشاره هستند و قطعا ایران نیز باید در این زمینه سناریوها و برنامه های بلندمدتی داشته باشد وگرنه مجبور می شود در زمین دیگران بازی کند. بنابراین این موضوع مهمی است که ایران در چارچوب منافع ملی خود باید زمینی را برای حضور در فضای معادلات امنیتی آتی در حوزه و قلمرو آسیایی تعریف کند وگرنه چاره ای نخواهد داشت جز اینکه وارد سناریوهای دیگران شود و در زمین منافع دیگران بازی کند.

چینی ها انتظار دارند که ایران نقش آفرینی فعالی در قالب سازمان شانگهای با نگاهی به تحولات غرب آسیا داشته باشد

این کارشناس ارشد مسائل چین در بخش دیگری از صحبت های خود با ایسنا با بیان اینکه رهبر چین در این گفت وگوی تلفنی اخیر خود با رییس جمهور کشورمان بعد از اینکه به تحولات خاورمیانه اشاره می کند بر این موضوع تاکید می کند که پکن بر حل مسائل خاورمیانه توسط اعضای این منطقه اصرار دارد، گفت: نکته قابل توجه اینکه شی جین پینگ در سخنانش به همتای ایرانی بلافاصله پیرو این موضوع به علاقه مندی و امیدواری پکن برای همکاری با ایران در قالب سازمان هایی همچون سازمان شانگهای اشاره می کند و این نشان می دهد که چینی ها هم انتظار دارند که ایران نقش آفرینی فعالی در قالب سازمان شانگهای با نگاهی به تحولات غرب آسیا داشته باشد.

وفایی در این ارتباط افزود: در همین چارچوب لازم است نهادهایی که در ایران با این گونه سازمان ها از جمله سازمان شانگهای در تماس و تعامل هستند در این زمینه برنامه ریزی راهبردی داشته باشند و از این فرصت در راستای تامین منافع ملی کشور به نحو مناسب استفاده کنند؛ چرا که عضویت در این سازمان فرصت بسیار خوبی است و امید است نهادهای دیپلماتیک و امنیتی و دیگر نهادهایی که به نوعی با اقتصاد و تجارت کشور سر و کار دارند کارگروهی را برای تدوین سناریوهای چند بعدی و گام های منسجم ایران در خصوص ایفای نقش در سازمان شانگهای و تعامل با کشورهایی همچون چین تهیه و طراحی کنند.

همکاری متحدانه و عملگرایانه بین ایران و چین

این کارشناس ارشد چین با بیان اینکه یک موضوع دیگری که در صحبت های رهبر چین با رییسی مورد توجه بوده بحث همکاری متحدانه بین ایران و چین است، خاطرنشان کرد : روابط کنونی ایران با چین روابط مشارکت جامعه راهبردی است و مشارکت به این معناست که روابط دو کشور رقابتی نیست بلکه دو کشور با هم به مشارکت در عرصه های مختلف می پردازند اما اینکه رهبر چین در سخنانش در عین تاکید بر مناسبات مشارکت جامع راهبردی به همکاری متحدانه تهران – پکن نیز اشاره می کند مسئله مهمی است که باید به آن توجه شود.

این کارشناس مسائل چین، با بیان اینکه طی سال های اخیر در حوزه های جهانی دو ابتکار عمده از سوی مقامات چینی مطرح شده، ادامه داد : ابتکار اول، موضوع «توسعه جهانی» است که در آن بار دیگر بر کلیدواژه توسعه تاکید شده است و رهبر چین در سال ۲۰۲۱ در نشست مجمع عمومی سازمان ملل که به صورت آنلاین در آن شرکت کرده بود این موضوع را مطرح کرد. همچنین ابتکار دوم نیز موضوع «امنیت جهانی» است که رهبر چین در سال ۲۰۲۲ آن را در اجلاس “بوآئو” مطرح کرد که بنده نیز به عنوان نماینده ایران در آن اجلاس شرکت کرده بودم. توجه داشته باشید که طرح های مذکور که پکن با عنوان ابتکار از آن ها یاد می کند، در واقع چارچوب هایی بین المللی است که در صورت ارزیابی دقیق از سوی کارشناسان کشورمان قابلیت تعریف فضاهایی نو جهت تعامل تهران – پکن در محیط های چندجانبه بین المللی را در اختیار کشورمان قرار خواهد داد. توجه داشته باشیم که رهبر چین در گفت وگوی تلفنی خود با آقای رئیسی اعلام کرد که چین علاقه مند به همکاری با ایران در این حوزه ها جهت هدایت مناسبات جهانی به سوی عدالت و عقلانیت است.

این کارشناس ارشد مسائل چین با تاکید بر اینکه یکی دیگر از نکات مهم در تعامل با کشور چین این است که باید از چارچوب هایی که چینی ها در مناسبات خارجی خود تعیین می کنند به طور بی واسطه و مستقیم اطلاع و آگاهی داشته باشیم، افزود: وقتی نگاه ما برای کار با چینی ها راهبردی باشد، مهم است که بدانیم نگاه و برنامه های چینی ها به طرح ها و ابتکاراتی که از سوی راس هرم قدرت در این کشور مطرح می شود به چه شکل است و با اطلاع از آنها در قالب همکاری های مشترک به تعریف سناریو هایی بپردازیم که بتواند منافع ملی کشورمان را تامین کند.

وی با بیان اینکه در کنار ابتکار” یک پهنه یک راه “که سال های قبل توسط چینی ها مطرح شده است امروزه بحث های جدیدی از سوی رهبران و مقامات این کشور مطرح می شود که قابل توجه است، ادامه داد: ما باید در مورد این دیدگاه ها نگاه دقیق و تحلیلی داشته باشیم. مثلا توجه کنیم که موضوع توسعه جهانی و یا امنیت جهانی که از سوی رهبران چین مطرح می شود چه ساحت هایی را شامل می شود که قابلیت کار با پکن و تعریف فضاهای تعاملی را بین ایران و چین فراهم می آورد.

وفایی در همین چارچوب ادامه داد: نکته قابل توجه در این زمینه این است که چینی ها به این نتیجه رسیده اند که برای تحقق اهدافشان در قالب این ابتکارات و طرح هایی که تعیین می کنند باید از ظرفیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ایران نیز استفاده کنند و این فضای مناسبی را برای کشور ما فراهم می کند و من امیدوارم که مسئولان دستگاه دیپلماسی و سیاستگذاران کشور با توجه و تمرکز بر این نکات راهبردی ریل گذاری صحیحی را برای مناسبات ایران و چین در قالب سه اصل عزت، حکمت و مصلحت انجام دهند تا منافع ملی کشور در جریان تعامل با چین که دومین اقتصاد جهان و عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است تامین شود.

وی با بیان اینکه موضوع اجرای سند ۲۵ ساله بین ایران و چین یکی دیگر از محورهای رایزنی بین روسای جمهور دو کشور بوده، افزود: کلیدواژه ای که چینی ها در مناسبات شان با ایران به صورت دائم بر آن تاکید می کنند همکاری عملگرایانه بین دو کشور است.

اجرایی شدن سند ۲۵ ساله بین  ایران و چین نیاز به برنامه های جزئی، دقیق، عملیاتی و عملگرایانه دارد

وی در این ارتباط ادامه داد: برای تحقق عملگرایانه سند جامع همکاری ۲۵ ساله ایران و چین لازم است تمام ارگان های مربوطه در کشور بسیج شوند و برنامه های بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدتی را برای کار با چین در حوزه های مربوط به خود تعریف کنند. مثلا وزارت علوم باید مشخص کند که دارای چه برنامه هایی برای تعامل با چین در قالب اجرای این سند است. چرا که سند ۲۵ ساله امضا شده بین ایران و چین صرفا یک نقشه راه است و چیز دیگری در آن نیست و اجرایی شدن آن نیاز به برنامه های جزئی، دقیق، عملیاتی و عملگرایانه دارد و در حال حاضر به نظر می رسد بسیاری از دستگاه های کشور هنوز گام های لازم را در این رابطه بر نداشته اند. در همین چارچوب باید ببینیم که مثلا آیا وزارت نفت یا وزارت راه یا وزارت نیروی کشور ما حداقل برای ۵ سال آینده برای کار با چین در حوزه تخصصی شان برنامه ای طراحی و تدوین کرده اند یا خیر؟ آیا نقشه راهی در این زمینه دارند و اگر اینگونه برنامه ریزی را در دستگاه مختلف مشاهده نمی کنیم این بیانگر این موضوع است که برنامه ۲۵ ساله هنوز وارد فاز اجرایی حقیقی و عملگرای خود نشده و اگر هم این برنامه ریزی ها صورت گرفته طبعا باید نهادهای مختلف در این حوزه اطلاع رسانی کرده و ضمن اقناع افکار عمومی در خصوص برنامه کار بلندمدت با چین، به تبیین سیاست ها و راهکارهای عملیاتی سازی این برنامه ها بپردازند.

ترکیه، تعدادی از کشور های عربی منطقه  و حتی رژیم صهیونیستی در قالب  اسناد جامع در حال برنامه ریزی برای همکاری های بلندمدت با چین هستند

وفایی  در بخش دیگری از صحبت های خود با تاکید بر اینکه کشورهای مختلف از جمله ترک ها، عرب ها و حتی رژیم صهیونیستی در قالب اینگونه اسناد در حال برنامه ریزی برای همکاری های بلندمدت با چین هستند، گفت: قطعا توقف ما در نقشه راهی که به چینی ها داده ایم مثبت نخواهد بود و باید در مورد اجزای آن با هماهنگی با چینی ها وارد طرح های عملیاتی و حوزه تامین منافع و نیازهای کشور شویم. 

ایران و چین در موضوع تحریم‌ها گفتمان مشترکی دارند

این کارشناس ارشد مسائل چین همچنین در مورد نقشی که چین می تواند در پیشبرد روند مذاکرات احیای برجام ایفا کند، افزود: موضع چین در بحث احیای برجام به ایران نزدیک است و چین یکی از کشورهای موثر در نتیجه رسیدن برجام بوده است. پکن بارها رویکرد آمریکا نسبت به برجام را محکوم کرده و تاکید داشته که آمریکا باعث شروع چالش اخیر در ماجرای برجام بوده است و واشنگتن  به عنوان آغاز کننده این چالش باید تلاش کنند که روندی را که طی کرده اند اصلاح کنند. در بحث تحریم ها نیز تردیدی نیست که چینی ها با تحریم ها مخالفت هستند؛ چرا که به هر حال خودشان هم زخم خورده تحریم هستند و سوابق زیادی در مبارزه با تحریم ها، دور زدن تحریم ها و محکوم کردن چنین رویکردهایی داشته اند و از این جهت مشترکات زیادی بین دو کشور وجود دارد.

تحریم ها اثرات منفی خود را بر روابط ایران و چین به جای گذاشته است

وی با بیان اینکه در واقع دو کشور ایران و چین به نوعی در موضوع تحریم ها گفتمان مشترکی دارند، اظهار کرد : مناسباتی که ایران و چین تعریف کرده اند یک مناسبات دو جانبه است. در عین حال که مسائل چند جانبه را نیز با یکدیگر دنبال می کنند. چینی ها بارها گفته‌اند که روابطشان با ایران به ضرر هیچ کشور ثالثی نیست و کاملا در چارچوب حقوق بین الملل و مسائل قانونی است. در این راستا در دوره تحریم ها نیز همکاری های دو کشور در حوزه هایی چون انرژی و دیگر حوزه ها ادامه داشته گرچه تحریم ها بر این روابط نیز اثرات منفی خود را به جای گذاشته است.

چین چه نقشی می‌تواند در خنثی کردن تحریم‌ها داشته باشد؟

وفایی ادامه داد: نقشی که چین می تواند در خنثی کردن تحریم ها داشته باشد از یک طرف به ظرفیت چینی ها برمی‌گردد و از طرف دیگر به برنامه ریزی ما برای کار چینی ها. ما به هر میزان که بتوانیم با چینی ها برنامه مشترک و حوزه های مشترک برای تعامل تعریف کنیم به همان میزان ظرفیت ایجاد می شود برای فرآیند خنثی سازی تحریم ها.

در فضای کار با چین دو الگوی پاکستان و کره شمالی در برابر ایران قرار دارد که انتخاب آن بر عهده تهران است

این کارشناس ارشد چین  با بیان این که در این حوزه بسیار مهم است که چقدر نگاهمان برای تعامل با چین راهبردی است و چقدر به چین به عنوان شریک بلندمدت نگاه می کنیم، گفت: فراموش نکنیم که به هر حال و در هر شرایطی بخشی از فضای کار با کشور چین به روی ایران باز خواهد بود؛ در فضای کار با چین دو الگوی پاکستان و کره شمالی در برابر ایران قرار دارد که انتخاب آن بر عهده تهران است و به هوشمندی دستگاه های تصمیم ساز کشور باز می گردد؛ در واقع اینجا ضلع سومی بر روابط تهران – پکن تاثیر می گذارد که عبارت است از  فضای بین‌الملل؛ چنانچه ایران بتواند در کنار مناسبات دوجانبه با چینی ها، به طراحی معادلات چند وجهی و مقبول به لحاظ بین‌المللی با این کشور به نحوی که این روند از منظر نظام بین الملل نیز مقبول باشد بپردازد، می توان به گسترش فضای تعامل ایران با چین در آینده نه چندان دور حتی به رغم یکجانبه گرایی برخی کشورها امیدوار بود.