تغییر پارادایم در تجارت جهانی؟

دنیای اقتصاد : همزمان با استراتژی جدید تجاری آمریکا مقابل چین، زمزمه تغییر پارادایم در تجارت جهانی نیز به گوش می‌رسد. در نظام جدید تجارت جهانی، WTO (سازمان تجارت جهانی) نه در کانون، بلکه یکی از اجزای آن است و هدف این نظام جدید، مقابله با سیاست صنعتی دولت‌محور و سیاست تجاری بسته چین است. آمریکا از کشورهای همسو با خود خواسته است که در این زمینه فکر کنند.

رویکرد جدید تجاری آمریکا در قبال چین طی گزارشی به سازمان تجارت جهانی اعلام شد. در این گزارش دولت بایدن، چین را به سوءاستفاده از سازمان تجارت جهانی (WTO) متهم کرده است. گزارش مذکور، استراتژی جدید تجاری ایالات متحده، نگرش این کشور در رقابت با چین و در سطح کلان‌تر تغییر پارادایم در تجارت جهانی را نشان می‌دهد. با مطالعه این گزارش می‌توان دریافت که ایالات‌متحده سیاست سنتی خود مبنی بر رهبری نظام تجارت چندجانبه از مسیر سازمان تجارت جهانی را به کناری نهاده و استراتژی جدیدی را در پیش گرفته است. در این گزارش به‌طور مفصل به آنچه ایالات‌متحده سوءاستفاده چین از سازمان تجارت جهانی می‌داند و ناتوانی این سازمان در برخورد با تخلفات چین نیز اشاره شده است.

بر اساس گزارش پایش تحولات جهانی که از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران منتشر شده، دولت بایدن بر این عقیده است که اقتصاد چین با وجود گذشت ۲۰ سال از عضویت این کشور در سازمان تجارت جهانی همچنان اقتصادی دولت محور است. در نتیجه شرکت‌های کشورهای دیگر نه تنها با شرکت‌های چینی، بلکه باید با دولت چین نیز رقابت کنند. افزون بر این، در این گزارش به تخلفات دولت چین در حمایت از شرکت‌های این کشور و پیامدهای گسترده آن بر اقتصادهای دیگر اشاره شده است. همچنین اشاره شده است که حمایت شدید دولت چین از شرکت‌های چینی باعث تلاطم در بازار جهانی و از بین رفتن بسیاری از کسب‌و‌کارها به ویژه در حوزه صنعت فولاد، آلومینیوم، شیلات، پنل‌های خورشیدی و طیف دیگری از صنایع شده است.

نمایندگی تجاری ایالات‌متحده که سیاست تجاری این کشور را اجرا می‌کند در این گزارش سیاست صنعتی جدید چین را نماد گسترش رویکرد مرکانتیلیستی (حداکثرسازی صادرات و حداقل کردن واردات) در اقتصاد این کشور و تداوم رویه مخرب آن در تجارت جهانی دانسته است. سازمان تجارت جهانی توانایی لازم برای برخورد با تخلفات چین را ندارد. افزون بر این، در این گزارش رویکرد سنتی ایالات متحده به چین بررسی شده و دلایل شکست این رویکرد توضیح داده شده است. از این منظر ایالات متحده در گذشته رویکرد دو وجهی در قبال چین اتخاذ کرده بود. از یکسو با شکل‌دهی به دیالوگ سطح بالا در قالب وزرای تجارت و امورخارجه سعی می‌کرد چین را به پذیرش قواعد تجارت جهانی و کاهش نقش دولت در اقتصاد این کشور ترغیب کند، از طرف دیگر، با به کارگیری مقررات سازمان تجارت جهانی کوشش می‌کرد تخلفات چین را به این کشور یادآور شود و این کشور را به پیروی از مقررات سازمان تجارت جهانی وادار کند. در همین راستا، ایالات متحده در ۲۰ سال گذشته ۲۷ شکایت علیه چین در سازمان تجارت جهانی مطرح کرده که در هر ۲۷ مورد رکن استیناف سازمان به سود واشنگتن رای داده است.

در این گزارش اشاره شده که در همه این شکایات مطرح شده، چین به صورت سطحی به الزامات رفتار مناسب از نظر سازمان تجارت جهانی گردن نهاده، اما دلایل بنیادی بروز این تخلفات را تغییر نداده و پس از مدتی مساله مجددا بروز و ظهور پیدا می‌کرد. از منظر گزارش، جنگ تجاری چین و ایالات‌متحده در دوره ترامپ نماد شکست استراتژی دو وجهی بود، جنگی که در آن ایالات متحده توسل به سازمان تجارت جهانی و تلاش برای اقناع چین را به کناری نهاد و به جنگ این کشور رفت، جنگی که نهایتا با اعمال تعرفه‌های سنگین بر چین به توافق تجاری موسوم به «فاز اول» منجر شد، اما در این گزارش اشاره شده است که توافق موسوم به فاز اول که در ابتدای سال ۲۰۲۲ به پایان رسیده نیز نتوانسته مشکلات را برطرف کند، زیرا چین به تعهدات خود عمل نکرده است.

توافق تجاری موسوم به فاز نخست در سال ۲۰۱۹ و در دولت ترامپ با هدف ایجاد آتش‌‌بس در جنگ تجاری چین و آمریکا حاصل شد. در قالب این توافق چین در قبال افزایش نیافتن تعرفه‌ها علیه صادرات این کشور به آمریکا متعهد شد ۲۰۰ میلیارد دلار مازاد بر صادرات عادی ایالات‌‌متحده، از این کشور واردات صورت دهد. اکنون به باور دولت بایدن، چین به تعهدات خود در این حوزه عمل نکرده است. آمارهایی که تا نوامبر ۲۰۲۱ منتشر شده است، نشان می‌دهد که چین در مجموع حدود ۶۰ درصد از تعهد ۴۰۰ میلیارد دلاری خود را محقق کرده است. وزیر کشاورزی ایالات‌‌متحده اخیرا گفته بود که صادرات محصولات کشاورزی به چین در ۲۰۲۱ حدود ۱۳ میلیارد دلار کاهش یافته است. با وجود اعمال تعرفه‌ها علیه چین آخرین آمار ایالات‌‌متحده نشان می‌دهد که مازاد تجاری چین در تجارت با آمریکا در سال ۲۰۲۱، بیست و پنج درصد افزایش یافته و به ۳۹۶ میلیارد دلار رسیده است. در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ مازاد تجاری چین در تجارت با آمریکا رو به کاهش بود. در سال ۲۰۲۱ صادرات چین به ایالات متحده ۲۷ درصد رشد یافت و صادرات ایالات‌‌متحده به چین نیز ۳۳ درصد رشد داشت. در نخستین اقدام در راستای تشدید تنش تجاری میان چین و ایالات متحده، دولت بایدن تعرفه‌های وضع شده بر واردات پنل‌‌های خورشیدی از چین را به مدت چهار سال تمدید کرد. البته دولت بایدن این تعرفه‌ها بر نوع خاصی از این پنل‌‌ها را که در ایالات متحده در نیروگاه‌های خورشیدی ایالات متحده کاربرد وسیعی دارند، کاهش داده است. چین تمدید تعرفه‌ها را به عنوان اقدامی علیه تجارت نرمال بین‌المللی محکوم کرده است. با ابهام فزاینده در آینده روابط تجاری دو اقتصاد بزرگ جهان و سرنوشت نامشخص توافق تجاری، امکان درگرفتن جنگ تجاری دیگری میان آنان دور از ذهن نیست. به ویژه آنکه ۲۰۲۲ سال انتخابات کنگره است و فشار بر چین می‌تواند پایگاه دموکرات‌‌ها را تقویت کند. کسری تراز تجاری آمریکا در سال ۲۰۲۱ به هزار میلیارد دلار رسید که رکوردی در تاریخ روابط تجاری این کشور محسوب می‌شود. در سال ۲۰۲۱ کسری تجاری این کشور از ناحیه واردات کالا ۵۷۶ میلیارد دلار افزایش یافت. مجموع کسری تجاری این کشور در حوزه کالا و خدمات با رشدی ۲۷ درصدی در سال ۲۰۲۱ به ۸۵۹ میلیارد دلار افزایش یافت. این رقم در سال ۲۰۲۰ معادل ۶۷۸ میلیارد دلار بود.

در بخش انتهایی گزارش، لزوم تدوین استراتژی جدید در قبال چین مورد تاکید قرار گرفته است. رئوس استراتژی جدید به صورت ذیل بیان شده‌اند: اول؛ تداوم تعامل دوجانبه با چین با هدف یافتن نقاط مشترک با این کشور. البته در گزارش نسبت به یافتن نقاط جدید مشترک ابراز ناامیدی شده است. دوم؛ استفاده از ابزارهای مختلف برای پاسخگو کردن چین در قبال توافق فاز اول. سوم؛ حمایت از تولید داخل، اشتغال و شرکت‌های آمریکایی، در قبال هجوم تجاری چین. به دیگر سخن در این گزارش تاکید شده است که ایالات متحده باید به تدریج نظام حقوقی و قانونی خود را نه در راستای تجارت آزاد با چین، بلکه در راستای حمایت از طبقه متوسط، نیروی کار و شرکت‌های آمریکایی تغییر دهد. چهارم؛ همکاری تنگاتنگ با کشورهای همسو و کشورهای متعهد به قواعد تجارت جهانی برای مقابله با رویکردهای ضدبازار دولت چین.

در آستانه انتشار این گزارش نماینده تجاری ایالات متحده در یک سخنرانی در ژنو سوئیس به این نکته به صراحت اشاره کرد که تغییر پارادایم در تجارت جهانی اجتناب ناپذیر است و تجارت جهانی به سال ۲۰۱۹ و پیش از شرایط کرونا باز نخواهد گشت. او از کشورهای همسو با ایالات متحده خواست که به نظام تجارت جهانی جدیدی فکر کنند که سازمان تجارت جهانی نه در کانون آن بلکه یکی از اجزای آن باشد و هدف این نظم جدید تجارت جهانی مقابله سیاست صنعتی دولت محور و سیاست تجاری بسته چین باشد. انتشار گزارش جدید نشان می‌دهد که چشم‌اندازی برای حل و فصل اختلافات تجاری چین و ایالات متحده وجود ندارد. دو کشور به‌طور فزاینده‌ای در مسیر رقابت و تنش تجاری قرار دارند. به دیگر سخن، این گزارش نشان می‌دهد که دو کشور یک گام دیگر به سوی گسسته شدن ارتباطات اقتصادی از یکدیگر برداشتند. چین این گزارش را محکوم کرده و آن را نادرست خوانده است.