حسین ایزدپناه کارشناس ارشد بازرگانی و عضو انجمن دوستی ایران و چین
دریانوردی و حضور ایرانیان از بنادر خلیج فارس به سوی بنادر کشورهای قرار گرفته شده در حاشیه اقیانوس هند قدمتی دارد به درازای تاریخ چند هزار ساله،آنجا که بازرگانان ایرانی از زمان سلسله هخامنشیان در راستای داد و ستد با تاجران کشورهای یمن ،هند، مصر،روم ،حبشه و چین با عبور از دریای عمان وارد اقیانوس هند در جنوب آسیا میشدند و کالاهای خود را نیز که عمدتا شامل مروارید،ابریشم،ادویه،چوب بود به ایران می آوردند . در قرن های بعد تر همواره بازرگانان مسلمان به صورت گسترده تری برای بازرگانی این محیط هندی را به سمت دریای سرخ در شبه جزیره عربستان می پیمودند .از میان کشورهای قرار گرفته در این گستره جغرافیایی آبی ،می توان به هند اشاره داشت که از دیرباز بنادر مهم آن مانند موندرا و مومبای مقاصد بازگانان ایرانی بودند که از بنادری چون سیراف ،کنگ و هرمز کالاهای ایرانی را با عبور از دریای عمان و گذر از امواج اقیانوس هند به این سرزمین می رساندند . هر چند در گذشته های دور این تاجران مسلمان ، عرب و چینی بودند که با هند داد و ستد کالا و فرهنگ داشتند اما امروزه این کشور متنوع از رنگ ،مذهب و منابع طبیعی، دارای تجارت گسترده در زمینه کالا،تکنولوژی و فناوری های نوین با اروپا و آمریکا می باشد .صادرات هند به آمریکا از ۴۱٫۴۹ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ به ۳۸٫۲۸ میلیون دلار در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت ولی با این وجود آمریکا بزرگترین شریک تجاری هند در این سالها بوده است . اما باید این را هم در نظر گرفت که با توجه سیاست افزایش تعرفه رئیس جمهور آمریکا روی کالاهای وارداتی تقریبا اکتر کشورها ،این میزان تعاملات نیز دستخوش تغییرات قرار خواهد گرفت .« موندرا» یکی از مهم ترین بنادر هند و «بمبئی » نزدیک ترین بندر به ایران است که از طریق خلیج فارس و دریای عمان با فاصله ۲۶۰۰ کیلومتری این دو کشور عضو اتحادیه اقیانوس هند را به هم مرتبط می کند .هند در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ حدود یک میلیارد و ۳۸ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده که عمدتا شامل برنج ، میوه و چای بوده است البته تا اندازه ای با کاهش نسبت به سالهای قبل مواجه بوده و ۱۳۹ میلیون دلار هم کالا از ایران وارد کرده است .عمده ترین محصولات وارداتی هند از ایران فراوده های نفتی همچون ،گوگرد ،قیر و اوره میباشد .کشور هند یکی از هفت کشور بزرگ دنیا با ۷۵۰۰ کیلومتر ساحل ۱۲ بندر و ۱۳۸۲ جزیره می باشد و یک منطقه انحصاری اقتصادی ( EEZ) دارد و از آنجا که اقیانوس هند دارای تنوع فراوانی در زمینه زیست آبی است هند نیز به عنوان دومین تولید کننده ماهی در جهان به شمار می رود . ملوانان هندی در برخی بنادر جنوبی ایران نیز مشغول به فعالیت هستند .اما شاید از مهمترین موقعیت هایی که ایران و هند را در یک افق ارزشمند سرمایه گذاری قرار میدهد همان بندر چابهار ایران در سواحل مکران و نقش کلیدی آن در شکل دهی به کریدور تجاری مابین مناطق آسیای جنوب شرقی، شرق آفریقا با شرق آسیا و آسیای میانه و در راس آنها چین باشد . قراردادی به ارزش ۱۲۰ میلیون دلار در اردیبهشت ماه ۴۰۳ به امضا رسید که طبق تعهدات قید شده در این قرارداد شرکت «آی.پی.جی» موظف شد تجهیزات تخلیه و بارگیری دریایی را در بندر چابهار وارد کند .سرمایه گذاری انجام شده در توسعه و تجهیز در این بندر جنوب شرقی ایران توسط هند از گامهای دستیابی به این افق توسعه است ،جدا از اینکه یک زنجیره محکم در کنار طرح« یک کمربند – یک راه» چین که در راستای احیای «جاده ابریشم» برنامه ریزی شده است ، به حساب می آید فرصتی نیز برای توسعه پایدار سواحل مکران برای ایجاد زیر ساخت های موثری مثل راه آهن ،جاده و انرژی های پاک میباشد اگرچه باید دید که آیا سایه تحریم ها و مناسبات بین المللی ادامه این سرمایه گذاری را فراهم می آورد یا خیر ؟اما این پیوند تاریخی – تجاری مابین جنوب ،شرق آسیا و شرق آفریقا سابقه ای دیرینه دارد ( ۴۰۰ الی ۱۴۵۰ میلادی ) که از طریق دریا، تجارت گسترده ای جریان داشت و به راه آبی ابریشم موسوم شد و ایران یکی کشورهایی بود که از طریق بنادر معروف خود مانند« سیراف » « هرمز» و « کیش »با کشورهای هند و چین تعامل گسترده ای داشت . و یکی از دلایل اینکه بازرگانان مسیر دریایی را برای تجارت خود انتخاب می کردند جدا از مسافت کوتاه تر نسبت به مسیر خشکی، امنیت نسبی بود که بواسطه راهزنان کاروان ها و نابسامانی دولت شهرها در مسیر زمینی ،دریا را مسیر کم خطرتری برای دریانوردی و تجارت می دیدند .و اصولا خیلی از امپراتوری ها بر اساس همین تجارت و کشتی رانی بوجود آمدند مانند کشور اندونزی فعلی که از طریق وضع مالیات بر کشتی هایی که از تنگه باریک« مالاکا »عبور می کردند ایجاد شد .اروپایی ها نیز که ابتدا در جهت کشف مستعمره های جدید و کشف منایع غنی آسیا و آفریقا کشتی های خود را همراه با ناوگانهای دریایی مجهز به توپ روانه اقیانوس هند کرده بودند و توانستند برخی از شهرها و سواحل هند و چین را تصرف کنند بعدها مسیر تجارت و تبادل کالا را با این شهرها در پیش گرفتند و اصولا کالاهایی مثل ابریشم در صنعت لباس های پشمی مناطق سردسیر آنان استفاده فراوانی داشت .وقتی بحث تجارت بین ایران و شرق آفریقا به میان می آید بدون شک نام « زنگبار » بیش از هر جای دیگری در این بخش از آفریقا خودنمایی میکند جزیره ای در ۳۵ کیلومتری بندر «دارالسلام » از مهمترین بنادر کشور تانزانیا . زنگبار زمانی مرکز تجارت بازرگانان ایرانی ،چینی ، هندی ،مسلمان و اروپایی بود که جدا از تجارت کالاهایی چون عاج،ادویه،چوب، مرکزی برای تجارت برده نیز به حساب می آمد .در قرون اولیه اسلام ،بندر مهمی چون «سیراف» یکی از مبادی تجارت و دریانوردی به این جزیره سرسبز و زیبا بود تا جایی که منجر به مهاجرت تعداد زیادی ایرانی به خصوص شیرازی ها به شرق آفریقا شد و آنها توانستند به مدت ۶۰۰ سال و برای چند نسل تشکیل حکومتی به نام « شیرازی ها »بدهند هرچند امروزه اثار نژادی که حکایت از حضور ایرانی ها در آنجا باشد وجود ندارد اما برخی کتیبه ها ،مسجد و الواح سنگی وجود دارد که نشان میدهد دیر زمانی دریانوردان ایرانی با این جزیره مراوداتی داشتند .اما امروزه زنگبار در ۵۰ کیلومتری بندر دارالسلام پایتخت تانزانیا و از بنادر مهم این کشور قرار دارد که ۹۵ درصد تجارت تانزانیا از طریق این بندر صورت می گیرد . تانزانیا دو بندر دیگر هم به نام «تانگا» و «موتاوا» هم دارد که این بنادر نقش مهی در حیات اقتصادی کشورهای همسایه و محصور در خشکی مانند کنگو،بوروندی ،کنیا ،اوگاندا و رواندا دارند . شرق آفریقا و تانزانیا یکی از مقاصد و گروه هدف های ایران در سالهای اخیر برای تجارت و بازرگانی بوده است تا جایی که در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ ایران ۹۵ میلیون دلار کالا به تانزانیا صادر کرده که عمدتا فراورده های نفتی و پتروشیمی مانند اوره ،امونیاک ،قیر و گوگرد بوده است و از آن طرف ۳۵ میلیون دلار کالاهایی مثل مواد معدنی و کشاورزی ،چای و قهوه از این کشور وارد کرده است .اتحادیه همکاری های منطقه ای حاشیه اقیانوس هند ( IORA) در سال ۱۹۹۷ با هدف تقویت اقتصادی و فرهنگی بین کشورهای عضو تاسیس شد . این اتحادیه ۱۹ عضو دارد و با حدود ۲ میلیارد نفر جمعیت از ۳ قاره آسیا ، آفریقا و اقیانوسیه و ایران ، هند و تانزانیا نیز از کشورهای عضو این اتحادیه به حساب می آیند .
