آداب و رسوم جشن بهاره ی چین

**محدثه برزگر بفروئی- دانشگاه اقتصاد و تجارت بین الملل چین

چکیده:
چین کشوری است دارای سابقه فرهنگی و باستانی که بابرگزاری جشن ها، اجرای آیین‌ها و برپایی مراسم‌های فرهنگی و هنری ارزش‌های تاریخی، باورها، آرزوها،و افسانه‌ها و اصول فرهنگی خود را محافظت و میراث گرانبهای خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند و زمینه استمرار هویت فرهنگی ملت خویش را فراهم می‌سازد
همچنانکه در ایران نوروز باستانی میراث ماندگار فرهنگ ایرانی محسوب می شود جشن بهاره چین هم همین جایگاه را دارد و البته بواسطه پیوندهای تاریخی عمیقی که بین ایران و چین وجودداشته است و مشترکات فرهنگی بسیاری از رسوم بین این دو جشن وجود دارد به طور مثال رسم خانه تکانی ، خرید سال نو،عیدی دادن به کوچکتر ها ، دید و بازدید ، رفتن به خونه بزرگترها،خوردن غذای شب سال نو و بسیاررسوم دیگر شبیه به هم هستند .
در این نوشتار آداب و رسومی از جشن عید بهاره چین را مورد بحث قرارداده که وجه شباهت کمتری با عید نوروز باستانی ایران دارند و یا اینکه مختص کشور چین می باشند .
**تاریخ برگزاری جشن عید بهاره:
جشن نوروز ایران همیشه در تاریخ مشخص از تقویم سال خورشیدی ایران که ۲۱ مارس هرسال می باشد برگزار می شود اما در تقویم کشاورزی چینی که یک تقویم قمری هست زمان سال نو می تواند در بازه زمانی ۲۱ژانویه تا ۲۰ فبریه متغیر باشد.
مثلا در سال ۲۰۲۳ جشنواره بهاره درتاریخ ۲۲ ژانویه بود، اما جشنواره بهار سال ۲۰۲۲ در ۱ فوریه بود. جشنواره بهار سال قبل ۲۰۲۱حتی دیرتر، در ۱۲ فبریه بود. در مقایسه با سال۲۰۲۳، بیش از۱۵ روز عقب بود. و جشن بهاره امسال (سال ۲۰۲۴) در تاریخ ۹ فبریه می باشد ، همانطور که می دانیم روز اول ماه اول تقویم کشاورزی چینی که یک تقویم قمری هست روز عید بهاره درچین است اما دلیل اینکه این روزها هر سال متفاوت است را باید در تفاوت تقویم میلادی و قمری جستجو کنیم.

طبق تقویم میلادی، گردش زمین به دور خورشید حدود ۳۶۵ تا ۳۶۶ روز طول می کشد، یک سال متوسط ۳۶۵ روز دارد، اما سال کبیسه۳۶۶روز است. طبق تقویم کشاورزی چینی، اگر ماه کبیسه وجود نداشته باشد، طول یک سال ۳۵۳ تا ۳۵۵ روز است که حدود ۱۱ روز کوتاهتر از سال در تقویم میلادی است. از این رو در زمان های قدیم مردم با رعایت قوانین طبیعت تقویم کشاورزی را تنظیم می کردند و در برخی سال ها ماه های کبیسه را نیز ا×ضافه می کردند و اگر نوبت به یک سال با یک ماه کبیسه برسد، سال ۳۸۳ تا ۳۸۵ روزمی شود. که در تقویم میلادی بیش از یک سال است و تقریبا ۱۹ روز بیشترمیباشد، بنابراین این کم و بیش کردن باعث یکسان شدن تقویم میلادی و کشاورزی می شود. بنابراین، مهم نیست که تاریخ اولین روز سال نو کشاورزی چگونه تغییر کند، به هر حال همیشه سال نو چینی بین ۲۱ ژانویه تا ۲۰ فبریه در تقویم میلادی خواهد بود.
**آداب و رسوم:
آداب و رسوم چینیها در عید بهاره و سال نو چینی که دارای اهمیت و ویژگی خاصی هستند شامل :
⦁ روزلَبا (هشتمین روز ماه ۱۲ چینی)
⦁ مراسم جشنواره آشپزخانه
⦁ نصب اشعار و دو بیتی در در دو طرف درخانه
⦁ نصب دو تصویر از اسطوره ها ی محافظ بر در خانه
⦁ نصب واژه ی خوشبختی به در و یا پنجره ها
⦁ شب زنده داری
⦁ رقص شیر و اژدها
⦁ دعا برای رفتگان
⦁ ترقه وفشفشه
⦁ جشنهای فانوس
⦁ جشنهای معبد

**روز لبا:هشتمین روز ماه ۱۲ سال کشاورزی چینی
هشتمین روز از دوازدهمین ماه کشاورزی چینی، ابتدای مراسم جشن بهاره چین است. در این روز، مردم ترشی سیر تهیه می‌کنند که به ترشی لَبا معروف است. فرآیند تهیه این ترشی بسیار آسان است؛ آن‌ها حبه‌های سیر را شسته و در یک ظرف با سرکه می‌ریزند تا سیرها سرکه را جذب کنند. سپس آن را تا شب سال نو می‌نگهدارند. این ترشی به مناسبت شب سال نو تهیه می‌شود.
این اولین مورد از آیین‌های مراسمی چینی است که در این روز انجام می‌شود. مورد دیگر آش لَبا می‌باشد که از ۸ خوراکی مغزی تهیه می‌شود و به آن ۸ گنج معروف است. این آش شامل غلاتی همچون برنج، ارزن، برنج چسبناک، برنج سورگوم، برنج بنفش، جو و همچنین حبوباتی نظیر سویا، لوبیا قرمز، ماش، لوبیا چشم بلبلی، عناب، بادام زمینی، دانه‌های نیلوفر آبی، کوچی بری، شاه بلوط، مغز گردو، بادام، انگور، کشمش، جینکو و سایر میوه‌های خشک تشکیل شده و سپس همه مواد با هم مخلوط و پخته می‌شوند.

**مراسم جشنواره آشپزخانه
جشنواره آشپزخانه، همان‌طور که از نامش پیداست، به معنای پرستش خدای آشپزخانه است. این جشن معمولاً در بیست و سومین یا بیست و چهارمین روز از دوازدهمین ماه کشاورزی چین برگزار می‌شود، با این حال ممکن است در مناطق و خانواده‌های مختلف تفاوت‌های جزئی وجود داشته باشد. در برخی مناطق ممکن است جشن پرستش خدای آشپزخانه در بیست و چهارمین روز از دوازدهمین ماه کشاورزی برگزار شود.
چینی‌ها باور دارند که ارباب، پادشاه اجاق یا خدای آشپزخانه، خدایی است که توسط امپراتور جید به جهان بشر فرستاده شده است. او مسئول نظارت بر کردار خوب و بد خانواده است و در پایان هر سال وضعیت را به خدای اصلی گزارش می‌دهد.
مراسم پیشکش به خدای آشپزخانه شامل قرار دادن یک تصویر از ارباب اجاق در خانه، روشن کردن عود و شمع، سوزاندن تصویر سال گذشته خدای اجاق، ارائه‌ی چیزهایی مانند آب نبات، آب‌پاک و خوراکی‌ها از قبیل لوبیا و خزه که به خدای اجاق ارائه می‌شوند به امید آنکه او به خدای اصلی از آنها چیزهای خوبی بگوید.
در زمان جشن پرستش خدای آشپزخانه، مردم شیرینی و کیک نیز درست می‌کنند و می‌خورند که این دو غذا چسبناک و سفت هستند و نماد این است که می‌توانند با دهان ارباب اجاق بچسبند و از افشای اسرار خانواده جلوگیری کنند.
در باور عامیانه چینی‌ها، خدای آشپزخانه به عنوان محافظ مردم و صاحب اجاق در نظر گرفته می‌شود. مردم باور دارند که خدای آشپزخانه می‌تواند باعث آرامش و خوشبختی خانواده شود ،برکت آورد و به آنها محصول خوب و عمر طولانی هدیه کند. بنابراین، در هر جشن بهاری، مردم برای بیان احترام و سپاسگزاری به خدایان، خدای آشپزخانه را پرستش می‌کنند ودر این روز از روشن کردن اجاق گاز خانه پرهیز کرده و غذای گرم نمیخورند.

**نصب شعرو دو بیتی در دو طرف درب خانه ها
نصب نوشته‌هایی از قبیل شعر و جملات حاوی آرزوی سلامتی، آرامش و خوشبختی، یکی از رسوم رایج در سال‌نو چینی است. در گذشته، افراد برای پنهان کردن نوشته‌ها و جلوگیری از دیده شدنشان روی تخته‌هایی از چوب درخت هلو حکاکی می‌کردند. پس از آن، اشعاری برای دفع بلا بر روی تخته‌هایی از چوب هلو که با رنگ قرمز تزئین شده بود، نوشته می‌شد. اما هم اکنون، نوشته‌های با فهوای آرزوهای زیبا با خطی خوش روی کاغذهای قرمز منتشر می‌شوند و در دو طرف در و گاهی هم برسر در نصب شده، که به آنها “سردر” نیز می‌گویند.

این رسم از دوران سلسله سونگ شروع شده و در دوره سلسله مینگ گسترش یافت.در سلسله چینگ، هنر نگارش به پویایی به اوج خود رسید. در سلسله چینگ، زمانی که ژو یوان ژانگ خود را برای سال‌نو آماده می‌کرد، دستور داد که یک جفت دوبیتی بهاری با محتوای “سال نو مبارک، با آرزوهای بهاری عالی و عمری طولانی” را در سردرخانه نصب کنند. این اولین دوبیتی ثبت‌شده در تاریخ چین بود.

**نصب دو تصویر اسطوره ایی محافظ بر در خانه
روایتی تاریخی و داستانی از پیدایش این رسم وجود دارد به اینصورت که ، امپراتور تایزونگ از سلسله تانگ، در زمان بنیان‌گذاری این دوره حکومتی، به صورت بی رحمانه افراد بسیاری را نابود کرد و به شهرت رسید. وی، از ترس از از دست دادن قدرت خود، حتی برادران خود را نیز به قتل رساند. این قتل عام باعث شد که امپراتور نتواند به راحتی بخوابد و غذا بخورد. به محض اینکه چشمانش را می بست، شیاطین و هیولاهای زیادی و پندارهای ترسناکی را می دید که بیرون از کاخ فریاد می زدند، او اغلب در خواب می دید که برادر بزرگتر و برادر سومش به دنبال گرفتن جان او هستند و این موضوع باعث وخامت روزافزون وضعیت روحی او شد. وزرا و مشاوران به دنبال راه‌حلی برای این مشکل وحشتناک او بودند.
دو نفر از ژنرالهای دربار با نامهای چین چیونگ و لی ژیگونگ پس از شنیدن این واقعه بلافاصله به دیدن شاه رفتند واز وی خواستند که اجازه بدهد که آنها شیاطین و و ارواح را از کاخ پادشاه دور کنند و اینگونه اسباب آرامش شاه را فراهم کنند و به این صورت آنها هر روز شبانه روز نگهبانی میدادند و اوضاع روحی شاه هم بهتر شد ولی آنها با این حجم کار و بی خوابی توان ادامه دادن نداشتن و از طرف دیگربه وزرا پیشنهاد داده شد که تصویر این دو ژنرال را بکشند و به در آویزان کنند و از آن روز، این رسم و ایمان به حفاظت از خانه با نصب تصویر این دو ژنرال بر درها ورودی پدیدار شد و هر ساله نزدیک سال نو مردم عکس این دو ژنرال را به درهای خود می چسبانند که آنها را ارواح شیطانی در امان بدارند و از آنها محافظت کنند.

**نصب واژه ی خوشبختی به در و یا پنجره ها
روز قبل از سال تحویل، معمول است که واژه “خوشبختی” بر روی پنجره‌ها نصب گردد و سپس بر روی در. این واژه به صورت سروته نصب می‌شود تا خوشبختی به خانه ریخته و فوران کند. در دوران‌های گذشته، این عبارت با معنای “برکت” و “شانس” تفسیر می‌شد، اما امروزه بیشتر به مفهوم “خوشبختی” استفاده می‌شود. نصب این نماد نه تنها امید به خوشبختی را نشان می‌دهد، بلکه آرزوی آینده بهتری نیز به همراه دارد. با اعتقاد چینی‌ها، این نماد به تحقق مراد و پیشگیری از بلاها و اتفاقات ناگوار در زندگی آن‌ها کمک می‌کند.

**شب زنده داری
به شب زنده‌داری، به عنوان یک آیین سنتی، تعبیری که ریشه در انتظارات مردم برای فرا رسیدن سال جدید و نگاهی به گذشته دارد، می‌پردازیم. در آن شب، افراد خانواده به‌هم می‌پیوندند و با روشن نگه داشتن چراغ‌ها ، استقبال از آغاز سال جدید و بیان بهترین آرزوهایشان برای آینده را جشن می‌گیرند. در دهه‌های گذشته، شب زنده‌داری به مفهوم سلامت و بلندی عمر نیز اشاره داشته است. برای سالمندان، این آیین به عنوان فرصتی برای بازنگری سال‌های گذشته و پیش‌بینی آینده شناخته می‌شود، در حالی که شب زنده داری نسل جوان به معنای مثبت اندیشی و تلاش برای پیشرفت بهتر در سال جدید است.

رسم شب زنده داری نیز به ترس مردم باستان از ارواح شیطانی مربوط می شود. قدیمی ها معتقد بودند که با روشن کردن شمع یا چراغ های نفتی و روشن نگه داشتن چراغ های داخل خانه، می توانند به طور مؤثر ارواح شیطانی را بیرون کنند و خانواده خود را از بیماری ها محافظت کنند.
شب زنده داری در شب سال نو نیز به منزله استقبال از خدای آشپزخانه است، این خدا در شب سال نو به خانه انسان ها می آید و غذا و مایحتاج دیگر را می آورد. مردم با بیدار ماندن تا دیر وقت منتظر آمدن خدای آشپزخانه هستند تا احترام و سپاس خود را از او ابراز کنند.
به طور خلاصه، شب زنده‌داری نه تنها به معنای انتظار سال نو است، بلکه از اهمیت فرهنگی و اجتماعی چون سلامتی، زندگی دراز و پایدار، و دفاع در برابر ارواح شیطانی، بهره می‌برد.

**رقص شیر و اژدها
رقص شیر یک هنر عامیانه بسیار پرطرفدار در چین است که در زمان های قدیم “موسیقی آرام” نیز نامیده می شد. رقص شیر را می توان به شیرهای شمالی و جنوبی تقسیم کرد، شیر جنوبی را شیر بیدار نیز می نامند، در حالی که شیر شمالی به شیر رزمی معروف است.
شیر جشنواره از نوارهای پارچه ای رنگارنگ درست می شود.هر شیر معمولا توسط دو نفرگردانده می شود که یکی سر و دیگری دم شیر را می رقصانند.

Residents of Mianyang, China, dress up for dragon dances to welcome the Year of the Dog on Feb. 16.

نوازندگان در حین رقص طبل ها می زنند و لباسهایی مانند لباس شیر و یا حیوانات دیگر می پوشند. شیر گردانندگان حرکات موزون مختلفی را برای نمایش جشن و شادی انجام می دهند. رقصندگان شیر در حین اجرا از حرکات مختلفی برای بیان هنرهای رزمی استفاده می کنند.
رقص شیر به عنوان یک طلسم شانس برای دفع ارواح شیطانی و جلوگیری از آسیب و بلا در نظر گرفته می شود.درحین جشنواره ها یا رویدادهای مهم، رقص شیر باید اجرا شود تا باعث سرگرمی بیشتری شود.این رقص از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
برنامه های رقص شیر در جوامع چینی خارج از کشور نیز به طور گسترده ای وجود دارد در واقع هر کجا چینی وجود دارد، رقص شیر هم به عنوان یک المان فرهنگ چینی وجود دارد . این جشن به مراسم مهمی برای ارتقای قدرت ملت و تثبیت روح چین و همچنین پل فرهنگی برای انتقال میراث فرهنگی این کشور به نسل جدید تبدیل شده است.

**دعا برای رفتگان
در شب سال نو اساساً رسم پرستش نیاکان و جاروکردن قبور در بین چینیها وجود دارد که به آن فرستادن غذای سال نو نیز می گویند. زمان خیرات معمولاً در شب سال نو در طول روز یعنی از ساعت ۹ صبح تا ۳ بعد از ظهر است، در شب سال نو، مردم شام آماده شده شب سال نو خود را برای اجداد خود می فرستند، به این معنی که بستگان مرده و زنده ها می توانند در شب سال نو با هم از غذا میل کنند. البته این رسم با رسم خیرات که در بین ما مسلمانها وجود دارد متفاوت هست ،و قرار نیست مستنوان نیازمندان یا اشخاص دیگر از آن خیرات بهره ببرند.

**ترقه و فشفشه زدن :
در زمان های قدیم مردم معتقد بودند که ارواح شیطانی در سال نو چینی ظاهر می شوند که بر سلامت خانه های آنها تأثیر می گذارد. ترقه ها برای بیرون راندن این ارواح شیطانی و محافظ ایمنی خانه ها بوده است.

صدای ترقه پایان سال را نشان می دهد. به مناسبت سال نو، ترقه زدن به معنای خداحافظی با سال کهنه و استقبال از سال جدید است.مردم برای بیان آروزها خوب خود برای آینده، ترقه می زنند. صدای ترقه برکت و محبت عمیق را به همراه دارد. این صدا اشتیاق افراد برای زندگی شاد و پربرکت را به اقوام و دوستان می رساند.در جشن بهار، مردم شادی درونی خود را با ترقه زدن ابراز می کنند. این فضای پرنشاط و صداهای جشن و حس اشتیاق مردم برای زندگی بهتر را نیز منتقل می کند.

**فستیوال فانوس

فستیوال فانوس یک جشنواره سنتی چینی است. رسم “روشن کردن فانوس” در سلسله هان آغاز شد و زمانی در مناطق گوانگدونگ و گوانگشی بسیار رایج بود. امروزه این رسم در اکثر شهر های چین وجود دارد و بزرگترین جشنواره در شهر سن شی گوانگ شی برگزار می شود. هر سال در دهمین روز از اولین ماه کشاورزی، سن شی بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین “جشنواره فانوس” سال را برگزار می‌کند که مردم محلی بیش از جشن بهار به آن توجه می‌کنند.

در شب جشن فانوس، مردم فانوس های مختلفی مانند فانوس های قرمز، فانوس های نیلوفر آبی، فانوس های خرگوش و اژدها و خوک و هر حیوانی که متعلق به آن سال باشد را در میدانهای بزرگ و یا کنار فروشگاهها و مراکز خرید نصب می کنند و آنها را روشن می کنند. این فانوس ها نماد خوش شانسی، اتحاد مجدد و رفاه می باشند و آرزوهای خوب را برای مردم به ارمغان می آورند.

**جشنهای معبد
گردهمایی معبد، یک میراث ناملموس وماندگار فرهنگ چینی است که در سال نو چینی برگزارشده و جز لاینفک جشن بهاره چین می باشد این گرد همایی همچنین بانامهای “بازار معبد” یا “جشن میدانگاهی ” نیز شناخته می شود. می شود که این نام ها ردپای تاریخی شکل گیری گردهمایی معبد را نشان می دهند.
همانطور که می دانیم شکل‌گیری یک رسم اجتماعی دلایل عمیق اجتماعی و تاریخی خود را دارد، و رسم جشن معبد ارتباط تنگاتنگی با فعالیت‌های مذهبی معابد بودایی و معابد تائو ییستی داشته است .در عین حال در سایه اعتقادات عامیانه رشد و گسترش پیدا کرده است. این گردهمایی اساسا عنوان نمایشگاه معبد را نیز دارا است هرچند که در دوره کنونی لزوما این گردهمایی ها درکنار معابد برگزار نمی شود ولی مراسم پیشکشی برای معابد ، دعا برای کودکان ، خرید کردن و چشیدن و خوردن غذا ، برنامه های نمایشی و سرگرم کننده و متنوع مثل رقص اژدها ،اکروبات واپرا ،هنرهای دستی و سایر فعالیت های عامیانه که جزئ برنامه های این مراسم هست با هم و همزمان انجام می شود،و همه اینها درکنار هم جشنی جذاب و دیدنی را به نمایش می گذارند. و به همین دلیل بیشتر یک مراسم جشن را تداعی می کند .
گردهمایی معبد، رسمی مذهبی و سالیانه مردمان قوم خان بوده است. همچنین یکی از اشکال تجارت بازار در چین بوده است. شکل‌گیری و توسعه آن‌ها به فعالیت‌های مذهبی معابد محلی مربوط می‌شود.واز آنجایی که جشن های معابد در تاریخ های مشخصی برگزار می شده است این بازارها و نمایشگاه ها هم همزمان بیشتر در داخل معابد و یا در نزدیکی معابد شکل می گرفته و به همین دلیل نام نمایشگاه معبد را به خود اختصاص داده است.
در زمان های قدیم، در ژاپن و چین از این نوع بازار تجارت شکل گرفته بود . در سلسله های جنوبی و شمالی، حاکمان به بودیسم اعتقاد داشتند و معابد بزرگ می ساختند. رویدادهای بزرگی مانند تولد بودیساتوا و تقدیس مجسمه های بودا به وجود آمد. فروشندگان به منظور تأمین نیاز گردشگران و مؤمنان در فروشگاه های بزرگ داخل و اطراف معابد جمع می شدند و به اینصورت بازار معابد شکل می گرفت .
البته شعرا ،مقامات و حتی وزیران نیز در این بازار ها حضور میافتند که نشان از اهمیت آنها دارد .
اوایل این نوع فعالیت در داخل و در اطراف معابد منحصر بود به یک اقدام برای تامین پیشکش و هدیه به معابد بود ولی رفته رفته با توسعه اقتصادی و نیاز های ارتباطی مردم، این بازارها در عین حالی که فعالیت‌های پیشکشی را حفظ کردند. همزمان با فعالایت‌های بازرگانی عمومی بازار ادغام شدند و نمایشگاه معبد در این زمان “بازار معبد” نیز نامیده می شد و به شکل مهمی از بازار در چین تبدیل شد.
در طول زمان با افزایش نیازهای مردم، فعالیت های سرگرم کننده نیز نمایشگاه های معبد اضافه شد.و بازدید از نمایشگاه های معابد در طول سال نو چینی به بخشی ضروری از مراسم سال نو چینی و جشن بهاره تبدیل شده است. و همین امر این نوع نمایشگاه و بازار را به نوعی مراسم جشن مبدل کرد ، البته ناگفته نماند که فعالیتهای انجام شده در این جشن منحصر به موارد گفته شده بالا نیست و در مناطق مختلف کمی متفاوت است و هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند.

**نتیجه گیری:
جشن‌ها و آداب و رسوم آغاز سال نو به دلیل شمول و همراهی با شادمانی و خرمی مردم، و همچنین در برداشتن خوبی‌ها و بدی‌ها، موفقیت‌ها و شکست‌های سال گذشته، نمایانگر آغاز صفحه‌ای نو از زندگی، تلاش و کوشش فردی و اجتماعی است، این آیین، یکی از پررایج‌ترین آیین‌های جهانی است که هرچقدر سابقه تاریخی و فرهنگی یک کشور بیشتر باشد بر غنای آیین ها و مراسمهای این جشنها افزوده گشته وکشورهایی مثل چین و ایران با پاس داشت چنین جشنهایی در واقع بقا و استمرار هویت فرهنگی خویش را تضمین می کنند . هرچند دراین مقاله بیشتر به وجه تفاوت جشن های سال نو چینی با نوروز باستانی ایرانی پرداخته شد وبه وجه هاب اشتراک فرهنگی فقط اشاره شد ،اما روح و منشاء مشترکی برای این دو رویداد مهم در تقویم تاریخی هردو کشور قائل هستیم.